Średniowieczne grodzisko

Mikulczyckie grodzisko odkryto w 1933 roku podczas terenowej penetracji. Wtedy też przeprowadzono pierwsze badania archeologiczne, w efekcie których odnaleziono nieliczne fragmenty naczyń. W wyniku wykopalisk ustalono prawdopodobną datę powstanie grodziska. Data ta oscylowała pomiędzy XIII a XV wiekiem. Kolejne badania archeologiczne miały miejsce w latach '70. Dzięki nim uściślono wiek powstania obiektu na XIII stulecie oraz odnaleziono liczne artefakty. Na szczególną uwagę zasługuje gliniany kafel piecowy, przyozdobiony herbem. Prawdopodobnie jest to herb rycerza - ówczesnego właściciela Mikulczyc - zamieszkującego grodzisko. Odnalezione resztki spalonej belki czy znaczna ilość węgli drzewnych, sugerują że w tym miejscu znajdowała się drewniana wieża obronna, która uległa zniszczeniu na skutek pożaru.

Stanowisko archeologiczne znajduje się nieopodal ulicy Lipowej, w bliskim sąsiedztwie późnobarokowego dworku, wchodzącego niegdyś w skład mikulczyckiego dominium. Wysokość stożka wynosi osiem metrów nad poziom przepływającego obok strumienia. Grodzisko zajmuje powierzchnię 160 metrów kwadratowych. Zbocza opadają w kierunku półkoliście biegnącej fosy (obecnie wysuszonej), która łączyła się z potokiem oraz nieistniejącym już stawem. Można przypuszczać, że nad fosą funkcjonował zwodzony most. W kierunku północno-wchodnim od stożka znajduje się wysunięty cypel ziemi, którędy w dawnych czasach najprawdopodobniej wiodła droga łącząca gródek z osadą.

Na szczycie stożka - z dużym prawdopodobieństwem - znajdowała się wieża mieszkalna, będąca siedzibą tutejszych rycerzy, których własnością były Mikulczyce na przestrzeni wieków średnich. Być może w tym miejscu zamieszkiwał wymieniony w dyplomie z 1306 roku, ówczesny właściciel dóbr mikulczyckich rycerz Dobiesław, należący do elity władzy dwóch kolejnych piastowskich książąt – bytomskich i kozielskich, Kazimierza i Władysława.

 
Tego typu budowle były dość często spotykane na ziemiach śląskich w okresie średniowiecza. Ich podstawę wyznaczano na planie kwadratu o boku przynajmniej 5 metrów - i jak to bywa z wieżami, posiadały po kilka kondygnacji. Najwyższe piętro skrywało stanowiska obronne, tuż pod nimi znajdowała się główna komnata, a poniżej na wysokości wejścia, mieściła się sień pełniąca funkcję reprezentacyjną.

Stanowisko archeologiczne w Mikulczycach jest najstarszym zabytkiem na terenie miasta Zabrza.

____________________________________________________________

Mało znane warownie Górnego Śląska, Eugeniusz Tomczak

Z dawnych dziejów Mikulczyc, Rudolf Kostorz
www.straznicyczasu.pl

www.rokitnica.pl

Pisownia nazwy miejscowości

Etymologia nazwy Mikulczyce wywodzi się z języka polskiego bądź czeskiego. Nazwa pochodzi od występujących w tych językach słowiańskich wersji greckiego imienia Nikólaos (czeski Mikuláš, polski Mikołaj). Warto przyjrzeć się bliżej ewolucji miejscowej nazwy począwszy od 1306 roku.  

Pierwsza wzmianka o Mikulczycach pochodzi z dyplomu księcia Kozielskiego Władysława z 1 września 1306 roku. W dokumencie zostaje wymieniony Dobeslaw de Naculchsicz (Dobiwsław z Mikulczyc). Dokument dowodzi, że w tamtych latach istniała już nasza miejscowość, co potwierdza tutejsze stanowisko archeologiczne. Rycerz Dobiesław występuje również w innych dokumentach z tamtego okresu. W dyplomie księcia bytomskiego Siemiowita  z 12 marca 1311 roku pojawia się jako Dobeslao de Miculczicz. W podobnym dyplomie z 8 lipca 1312 widnieje Dobeslaw de Niculcitcz, natomiast w dyplomie Siemowita z 27 maja 1316 jest już mowa o Jaśku z Mikulczyc (Aisco de Mitulczyc). W roku 1326 w sprawozdaniu z poboru świętopietrza (daniny na rzecz Stolicy Apostolskiej) pojawia się pleban Mikołaj z Mikulczyc (Niculticz). W dyplomie biskupa krakowskiego z 1332 znajdujemy nazwę  Mikulczice ... et cetera, et cetera. 

Mikultschitz / 1736

Aby post nie był zbyt ciężki w obiorze, pozwolę sobie pominąć dalsze dokumenty, w których pojawia się nazwa miejscowości. Skupie się jedynie na samej ewolucji nazwy oraz latach występowania. 

1306 - Naculchsicz  / 1311 - Miculcicz  / 1312 - Niculcitcz  / 1316 - Mitulczyc  / 1326 - Niculticz / 1332 - Mikulczice  / 1334 - Niculcicz   / 1335 - Niculicz  / 1336 - Niculcicz / 1338 - Mitulczyc  / 1369 - Milculczicz  / 1371 - Mikulczycz  / 1532 - Mikultzitze /  1617 - Mikulczic  / 1720 - Mikulczyce  / 1736 - Mikultschitz  /  1739 - Mikulcice  / 1783 - Mikultschüz  / 1791 - Miculcice  / 1797 - Mikultschitz /  1799 - Mikultschütz  / 1809 - Mikultschütz  / 1830 - Mikultschütz oraz Mikulszyce  /  1865 - Mikultschütz  / 1901 - Mikultschütz  /  1935 - Klausberg  /  1936 - Klausberg O/S  /  1945 - Mikulczyce  /  1951 - Zabrze Mikulczyce

Jak widać do 1935 roku pisownia wiązała się z prostą transkrypcją fonetyczno-ortograficzną, która uwzględniała jedynie różnice pomiędzy językiem polskim, a językiem sporządzanego dokumentu. 

Największa zmiana przypadła na lata 1935-1945. Nazistowska administracja, aby zatrzeć słowiańskie pochodzenie nazwy, zmieniła ją na całkowicie niemiecką - Klausberg - od imienia Klaus; pol. Mikołaj. W wyniku zakończenia II Wojny Światowej, po przejęciu miejscowości przez polską administrację, powrócono do słowiańskiej nazwy.

___________________________________________

Zdawnych dziejów Mikulczyc, Rudolf Kostorz

Biogram: Górnośląski Strauss

Metryka urodzenia / Paul Kraus (syn)

Powyższy tytuł nawiązuje do urodzonego w Mikulczycach niemieckiego kompozytora Paula Krausa. Paul Kraus (syn) przyszedł na świat 18 lipca 1870 roku w Mikulczycach. Był dzieckiem przybyłego do miejscowości w 1863 roku Paula Krausa (ojciec) oraz Marii z domu Frank. Paul Kraus (ojciec) przez długie lata pełnił w Mikulczycach szereg ważnych funkcji. Był między innymi nauczycielem, sędzią polubownym, pisarzem gminnym, organistą - prowadził biuro parafialne, w sferze jego obowiązku było choćby spisywanie kronik. Przepracował w Mikulczycach, aż 54 lata. 28 grudnia 1928 roku Paul Kraus (ojciec) obchodził 85 urodziny - jak informowała ówczesna prasa, jubilat przybył do miejscowości jako nauczyciel, gdy ta posiadała zaledwie kilkuset mieszkańców, natomiast w dniu uroczystości Mikulczyce zamieszkuje blisko dwadzieścia tysięcy ludzi, wśród których jest 76 nauczycieli. Paul Kraus (ojciec) - świadek przemian i rozwoju Mikulczyc - autor lokalnych kronik, miał znać miejscowość jak mało kto. Ulica, przy której mieszkała rodzina Kraus, w 1904 roku otrzymała nazwę Krausstrase - na cześć poważanego w gminie Paula. Dziś jest to ulica Mariacka, a stojący przy niej budynek to pierwsza w Mikulczycach murowana szkoła, w której Paul Kraus (ojciec) nauczał i mieszkał wraz z rodziną.

Dawna szkoła, w której mieściło się mieszkanie rodziny Kraus / ul. Mariacka 2

Paul Kraus (syn) - którego właściwie dotyczy ten post, naukę gry na organach rozpoczął pod okiem ojca w mikulczyckiej parafii św. Wawrzyńca. W dzieciństwie ukończył szkołę gry na fortepianie. Dalszą naukę kontynuował w seminarium nauczycielskim w Pyskowicach, a następnie w Instytucie Muzyki Kościelnej w Berlinie. W wieku siedemnastu lat skomponował swojego pierwszego walca. W roku 1892 innym walcem - Pozdrowienie ojczyzny, op. 43 - mając dwadzieścia dwa lata, wygrał konkurs kompozytorski w Paryżu. Po opuszczeniu Instytutu Muzyki Kościelnej w Berlinie powrócił na Górny Śląsk.

Paul Kraus (syn)

Po powrocie zajął się tworzeniem chórów w Zabrzu, Świętochłowicach oraz Rozbarku. Od 1907 roku na stałe zamieszkał w Bytomiu, gdzie w latach 1910-1914 uczył w konserwatorium niejakiego Tomasza Cieplika. W czasie I wojny światowej przeniósł się do Łodzi. Po zakończeniu działań wojennych powrócił do Bytomia, gdzie pozostał niemal do śmierci. W 1924 roku został dyrektorem Konserwatorium Cieślika, a po śmierci tegoż w 1925 roku jego właścicielem. W 1934 roku Paul Kraus (syn) poważnie zachorował, w wyniku czego wyjechał do Bad Kissingen w Bawarii. Tam też 12 maja 1934 roku zmarł na zapalenie płuc. 15 maja został pochowany na cmentarzu Mater Dolorosa w Bytomiu.

W 1938 roku na cześć cieszącego się sławą w ówczesnych Niemczech kompozytora odsłonięto w Mikulczycach mały obelisk, który siedem lat później - po zmianach granic państwowych, został zniszczony przez polską administrację. Po kilkudziesięciu latach, pod koniec lat '90, odnaleziono zdewastowany obelisk, a następnie postanowiono zamieścić na nim pamiątkową tablicę, nawiązującą do tej sprzed wojny. Nową tablice wykonano w Gliwickich Zakładach Urządzeń Technicznych, jej fundatorem został mikulczanin mieszkający od 1981 r. w Niemczech, Pan Johann Hermann. Nowy pomnik umiejscowiono na terenie parafii św. Wawrzyńca, nieopodal rodzinnego domu kompozytora. Odsłonięcie monumentu miało miejsce w 2000 roku. W uroczystości wzięli udział przedstawiciele władz miasta z ówczesnym prezydentem na czele.

Tablica pamiątkowa na terenie parafii św. Wawrzyńca

Paul Kraus (syn) jest autorem ponad 300 utworów muzycznych, z których największą popularnością cieszyły się walce. Z powodu dużej ilości skomponowanych walców artysta otrzymał przydomek górnośląskiego Straussa. Na Górnym Śląsku okres jego twórczości nazywany jest epoką Krausa. Na koncie mikulczanina znajduje się ponad 40 walców, około 215 mazurków, marszy i pieśni - a także 5 operetek, które grane były na scenach całych niemalże Niemiec.

Jedna z kompozycji urodzonego w Mikulczycach artysty / marsz zatytułowany Treu unser Herz