Najstarsze dotychczas znane informacje dotyczące Żydów w Mikulczycach pochodzą z XVIII wieku. Wynika z nich, że w 1737 roku wieś zamieszkiwał niejaki Salomon Lippman. Natomiast w 1751 roku lokalną arendę piwną i gorzelnię prowadził Salomon Abraham.
Opis miejscowości sporządzony w 1830 roku dowodzi, że na 681 ówczesnych mieszkańców Mikulczyc zaledwie 6 było Żydami. Kilkadziesiąt lat później liczba osób wyznania mojżeszowego wzrosła do 42 by w roku 1874 - przy liczbie mieszkańców wynoszącej 2968 osób - spaść do 32.
W tymże 1874 roku pisarz gminny Paul Kraus, w mikulczyckiej kronice zanotował, iż ...
,,Nieliczni tutaj Żydzi są suwerenami miejscowej ludności, gdyż ich talent do spekulacji, przy dużym ruchu w tej okolicy i niewiedzy niższych warstw ludu, zyskał na znaczeniu"
W tym czasie większość mikulczyckich Żydów była arendarzami, którzy po okresie dzierżawy karczm i innych lokali użytkowych przenosili się do innych miejscowości.
1 października 1824 roku do Mikulczyc przybył wraz z rodziną Marcus Zeppler. Jego żoną była Rosalie z domu Bernard. Rosalie wychowywała dwójkę dzieci Marcusa z pierwszego małżeństwa; Charlotte i Hirschela, natomiast mąż prowadził karczmę. Po okresie dzierżawy rodzina wyprowadziła się do Małego Zabrza gdzie na przełomie lat 40/50 Zeppler był handlarzem wiktuałami. W drugiej połowie lat 20 XIX wieku tutejszym ekonomem był niejaki Löbel Müler. Opuścił on Mikulczyce 1828 roku. Z kolei w 1831 r. lokalnym arendarzem został Jacob Kaiser. Mieszkał on w Mikulczycach przez następne 8 lat. W tym czasie ożenił się z Minną z domu Wolf, z którą miał czworo dzieci: Lotte, Salomona, Abrahama i Löbela. W 1839 cała rodzina przeniosła się do Szałszy. W 1933 roku mieszkańcem Mikulczyc został Jacob Silbermann wraz z małżonką Heleną z domu Bobrekauer. Para posiadała pięcioro dzieci. Córka Jacoba w 1841 roku wyszła za mąż za Abrahama Kaisera, syna szynkarza z Czekanowa. Pierwszym znanym z nazwiska mikulczyckim Żydem, który zamieszkał w miejscowości na stałe był niejaki Joseph Friedländer...
 |
| Gospoda Josepha Friedländera, po śmierci tegoż, prowadzona przez Emanuela Oschinsky'ego |
Joseph Friendländer urodził się 8 czerwca 1821 roku w Czekanowie. Był synem rzeźnika Hirschela i Jettel z domu Siedner. Do Mikulczyc przybył jako oberżysta w 1846 roku wraz z żoną Friederike z domu Jottkowitz oraz rocznym dzieckiem. W kolejnych latach na świat przyszło kolejnych ośmioro dzieci. Po śmierci małżonki Joseph pobrał się z Caroline Jottkowitz, z którą miał jeszcze siedmioro potomków. Duża gospoda Friendländera mieściła się przy Tarnowitzerstrasse 78 (dzisiejsza Tarnopolska 57). W 1883 roku Joseph Friendländer zmarł w Mikulczycach a jego małżonka wyszła ponownie za mąż, za kupca Emanuela Oschinsky'ego z Burowca (obecnie część Katowic). Z ich związku narodził się syn Wilhelm. Caroline zmarła w 1898 roku w Mikulczycach. Rodzinny interes prowadził dalej Emanuel, następnie przejął go niejaki Louis Neumark.
W 1867 roku w Mikulczycach zamieszkał Jonas Adler urodzony w Pławnowicach, syn oberżysty Jacoba Adlera i Roselie z domu Herzberg. Jego małżonką była Helena z domu Schaefer. Małżeństwo posiadało sześcioro urodzonych w Mikulczycach dzieci. Rodzina mieszkała przy Am Dorfgraben 17 (późniejszy plac Gottwalda, dzisiejsza Nadrzeczna/Parkowa). Tam prócz mieszkania mieścił się sklep oraz hotel prowadzony przez Jonasa Adlera. Obecnie budynki niestety nie istnieją...
 |
| Włości Jonasa Adlera przy Am Dorfgraben 17 |
Mikulczyccy Żydzi od 1865 roku należeli do zabrzańskiej gminy żydowskiej, która początkowo była filiałem gminy żydowskiej w Bytomiu. W kilka lat później zabrzańska gmina zdołała usamodzielnić się, czego zwieńczeniem było wybudowanie w Zabrzu szkoły żydowskiej i dużej synagogi. Budynki powstały na działce budowlanej znajdującej się na rogu dzisiejszych ulic Karłowicza / Brysza. Uroczyste poświęcenie żydowskiego domu bożego miało miejsce 2 kwietnia 1873 roku. Do zabrzańskiej gminy, oprócz zabrzańskich Żydów, przynależały również osoby wyznania mojżeszowego z Mikulczyc, Doroty, Biskupic, Maciejowa oraz Zaborza wraz z Porębą. W 1886 roku gmina liczyła 977 osób. Byli wśród nich lekarze, prawnicy, oberżyści, przedsiębiorcy i rzemieślnicy. W 1910 roku liczba członków wynosiła 1130 osób, z czego 59 zamieszkiwało Mikulczyce. Po dojściu nazistów do władzy, dla Żydów nastały ciężkie czasy. W nocy 9 na 10 listopada 1938 roku niemieckie bojówki spaliły synagogę i zniszczyły liczne żydowskie nieruchomości. Nasilające się prześladowania spowodowały wśród Żydów masową emigrację. W maju 1939 roku gmina liczyła zaledwie 559 osób. Ci nieszczęśnicy, którzy pozostali, w większości zginęli w czasie wojny z nazistowskich rąk.
Wśród mikulczyckich Żydów - oprócz wyżej wspomnianych - można wymienić jeszcze takie nazwiska jak; Ackermann, Bartenstein, Brandt, Böhm, Fischel, Fleischer, Fuchs, Gellert, Gerstel, Goldstein, Guttentag, Guttmann, Hahn, Hammer, Heilborn, Herzko, Hirschmann, Jacobowitz, Juliusburger, Kallmann, Karliner, Lachmann, Loebinger, Loewy, Lomnitzer, Ludniowski, Manneberg, Nebel, Neumark, Niklas, Nossen, Oppler, Panofski, Pollack, Pollak, Riesenfeld, Rosenbaum, Sandberg, Saporowski, Schirokauer, Schlein, Schneemann, Schnellenberg, Schoenborn, Seidemann, Seidler, Siedner, Simenauer, Singer, Sojka, Sorsky, Spitz, Tichauer, Tischler, Vorzimmer, Weiß, Weißenberg, Wertheim, Wolff, Zernik, Zoporowski, Zweig.
__________________________
Kroniki Miasta Zabrza nr 6, 2014Kroniki Miasta Zabrza nr 7, 2015
www.muzeum-miejskie-zabrze.pl
