Towarzystwo śpiewu Gwiazda

W latach '70 XIX wieku w związku z budzącym się uświadomieniem narodowym, zaczęły powstawać na Górnym Śląsku pierwsze polskie stowarzyszenia społeczne i oświatowe. Ich nadrzędnym zadaniem było propagowanie polskości i umacnianie więzi narodowej. Z czasem liczba polskich towarzystw i związków zaczęła znacząco wzrastać. Powstawały polskie organizacje zawodowe, sportowe, harcerskie, śpiewcze a nawet polskie szkoły mniejszościowe. 11 października 1911 roku powstało w Mikulczycach towarzystwo śpiewu Gwiazda. Celem towarzystwa było pielęgnowanie mowy polskiej poprzez śpiew oraz szeroko rozumiana integracja mniejszości polskiej w miejscowości. Gwiazda liczyła początkowo 35 członków, jej pierwszym prezesem był Franciszek Fulczyk. Towarzystwo śpiewu należało do zrzeszającego wszystkie polskie chóry w regionie Związku Polskich Kół Śpiewczych, którego nadrzędnym zadaniem była ochrona członków przed atakami niemieckiej administracji, zwalczającej wszelkie polskie organizacje na terenie Górnego Śląska. Poza tym związek organizował zjazdy śpiewcze, występy i przedstawienia, będące zarazem manifestacjami polityczno narodowymi, przeciwstawiającymi się germanizacji społeczeństwa.

Gwiazda na wycieczce w Czechowicach, 1932 r.

W 1920 roku podzielono Związek Śląskich Kół Śpiewczych na 20 okręgów. Jednym z nich był okręg mikulczycki zrzeszający 7 chórów - z Mikulczyc, Rokitnicy oraz Grzybowic. W Mikulczycach oprócz Gwiazdy istniało również towarzystwo śpiewcze Cecylia. Podczas Plebiscytu Górnośląskiego chór Gwiazda liczył 141 członków. Chórem początkowo dyrygował Konstanty Niestrój, następnie batutę przejął Jan Gawlik. W tym trudnym okresie działalność chóru wzmagała polską tożsamość narodową, czego efektem był wynik plebiscytu górnośląskiego - większość mieszkańców gminy opowiedziała się za przyłączeniem Mikulczyc do odrodzonego państwa polskiego. Oczywiście, na wynik głosowania miał również wpływ szereg innych czynników, niemniej towarzystwo Gwiazda dołożyło do tego swoją cegiełkę. Za sprawą decyzji Komisji Plebiscytowej Mikulczyce podobnie jak szereg innych miejscowości, zostały przyznane państwu niemieckiemu, co spowodowało wybuch III Powstania Śląskiego. Wielu członków towarzystwa brało udział w walkach zbrojnych. Po podziale Górnego Śląska uległ podziałowi również Związek Kół Śpiewczych, powołane zostały dwa oddzielne zarządy. Siedzibą związku po polskiej stronie zostały Katowice, a po niemieckiej Bytom. Niestety niemiecka administracja sparaliżowała działalność większości polskich chórów, w tym Gwiazdy.

Chór Cecylia w 1935 r.

Po ogłoszeniu 15 maja 1922 roku konwencji genewskiej utworzony został Związek Polaków w Niemczech, dzięki czemu zaczęto na nowo organizować polskie życie kulturowe. W 1924 roku chór Gwiazda wznowił funkcjonowanie, licząc 34 członków. Prezesem w tym czasie był Jan Bogacz. W rok później z inicjatywy Eugeniusza Jarasza reaktywowano w Mikulczycach chór Cecylia, pod batutą dyrygenta Henryka Tondery. W 1927 roku powołano Związek Kół Śpiewczych na Śląsku Opolskim. Zaczęto na nowo organizować zjazdy śpiewcze i integrować polską ludność. W maju 1932 roku odbył się w Mikulczycach zjazd, w którym udział wzięło 350 śpiewaków zrzeszonych w 17 chórach. W wielkiej uroczystości wzięli udział przedstawiciele konsulatu generalnego RP z Opola oraz Związku Polaków w Niemczech. Obchody były kilkukrotnie przerwane przez niemieckich bojówkarzy. Wraz z objęciem władzy przez Hitlera, w 1933 roku wzmogły się prześladowania działaczy polskich. Niemiecka administracja wywierała presję na właścicieli lokali, aby nie udostępniali sal na spotkania polskich towarzystw. Utrudniano życie nie tylko polskim chórzystą ale również między innymi mikulczyckim harcerzom. W miejscowości wzmógł się niemiecki terror i prześladowanie polskiej ludności. W 1939 roku po ataku Niemiec na Polskę, członkowie wszystkich polskich organizacji z Mikulczyc, zostali zatrzymani przez lokalną komórkę Gestapo.

Chór Gwiazda ze sztandarem w 1946 r.

 

Członkowie mikulczyckich towarzystw śpiewczych w dużej mierze zostali osadzeni w obozie koncentracyjnym, w Buchenwaldzie. Znane są nazwiska niektórych z nich - Blotko Piotr, Bogacz Alojzy, Bogacz Jan, Bytomska Anastazja, Główka Aloizy, Jarasz Salomea, Jokiel Jan, Musik Krystian, Ochman Jan, Skutnik Antoni, Stawinoga Józef, Szeliga Ryszard, Śliwka Franciszek, Weingart Antoni, Chlebik Antoni, Gorzołka Emil, Jarasz Eugeniusz, Szubert Piotr.  

Po zakończeniu wojny, dokładnie w grudniu 1945 roku, reaktywowano Gwiazdę na okres trzech kolejnych lat. Prezesem chóru został ocalały z niemieckiej niewoli Eugeniusz Jarasz, dyrygentem w tym czasie był Jerzy Siwy. W 1947 roku zorganizowano w Mikulczycach uroczyste przejęcie przedwojennego sztandaru towarzystwa, przez reaktywowany chór. Było to symboliczne wydarzenie, mające na celu wyraźnie podkreślenie spuścizny, ciągłości powstałego w 1911 roku towarzystwa śpiewczego z powojennym chórem. Sam sztandar został ufundowany w 1920 roku ze składek członkowskich, uszyto go we Wrocławiu. W czasie wojny ukrywał go Stefan Stawinoga, Joachim Niewiedzioł oraz Emanuel Baron. W 1962 roku sztandar przekazano do Muzeum Miejskiego w Zabrzu, gdzie wraz z chóralnymi proporcami znajduje się do dziś. 

_____________________________

Kroniki Miasta Zabrza, 1975

Kroniki Miasta Zabrza, 1977
Kroniki Miasta Zabrza, 1993