Żydzi w Mikulczycach

Najstarsze dotychczas znane informacje dotyczące Żydów w Mikulczycach pochodzą z XVIII wieku. Wynika z nich, że w 1737 roku wieś zamieszkiwał niejaki Salomon Lippman. Natomiast w 1751 roku lokalną arendę piwną i gorzelnię prowadził Salomon Abraham. 

Opis miejscowości sporządzony w 1830 roku dowodzi, że na 681 ówczesnych mieszkańców Mikulczyc zaledwie 6 było Żydami. Kilkadziesiąt lat później liczba osób wyznania mojżeszowego wzrosła do 42 by w roku 1874 - przy liczbie mieszkańców wynoszącej 2968 osób - spaść do 32. 

W tymże 1874 roku pisarz gminny Paul Kraus, w mikulczyckiej kronice zanotował, iż ... 

,,Nieliczni tutaj Żydzi są suwerenami miejscowej ludności, gdyż ich talent do spekulacji, przy dużym ruchu w tej okolicy i niewiedzy niższych warstw ludu, zyskał na znaczeniu"

W tym czasie większość mikulczyckich Żydów była arendarzami, którzy po okresie dzierżawy karczm i innych lokali użytkowych przenosili się do innych miejscowości. 

1 października 1824 roku do Mikulczyc przybył wraz z rodziną Marcus Zeppler. Jego żoną była Rosalie z domu Bernard. Rosalie wychowywała dwójkę dzieci Marcusa z pierwszego małżeństwa; Charlotte i Hirschela, natomiast mąż prowadził karczmę. Po okresie dzierżawy rodzina wyprowadziła się do Małego Zabrza gdzie na przełomie lat 40/50 Zeppler był handlarzem wiktuałami. W drugiej połowie lat 20 XIX wieku tutejszym ekonomem był niejaki Löbel Müler. Opuścił on Mikulczyce 1828 roku. Z kolei w 1831 r. lokalnym arendarzem został Jacob Kaiser. Mieszkał on w Mikulczycach przez następne 8 lat. W tym czasie ożenił się z Minną z domu Wolf, z którą miał czworo dzieci: Lotte, Salomona, Abrahama i Löbela. W 1839 cała rodzina przeniosła się do Szałszy. W 1933 roku mieszkańcem Mikulczyc został Jacob Silbermann wraz z małżonką Heleną z domu Bobrekauer. Para posiadała pięcioro dzieci. Córka Jacoba w 1841 roku wyszła za mąż za Abrahama Kaisera, syna szynkarza z Czekanowa. Pierwszym znanym z nazwiska mikulczyckim Żydem, który zamieszkał w miejscowości na stałe był niejaki Joseph Friedländer...

Gospoda Josepha Friedländera, po śmierci tegoż, prowadzona przez Emanuela Oschinsky'ego

Joseph Friendländer urodził się 8 czerwca 1821 roku w Czekanowie. Był synem rzeźnika Hirschela i Jettel z domu Siedner. Do Mikulczyc przybył jako oberżysta w 1846 roku wraz z żoną Friederike z domu Jottkowitz oraz rocznym dzieckiem. W kolejnych latach na świat przyszło kolejnych ośmioro dzieci. Po śmierci małżonki Joseph pobrał się z Caroline Jottkowitz, z którą miał jeszcze siedmioro potomków. Duża gospoda Friendländera mieściła się przy Tarnowitzerstrasse 78 (dzisiejsza Tarnopolska 57). W 1883 roku Joseph Friendländer zmarł w Mikulczycach a jego małżonka wyszła ponownie za mąż, za kupca Emanuela Oschinsky'ego z Burowca (obecnie część Katowic). Z ich związku narodził się syn Wilhelm. Caroline zmarła w 1898 roku w Mikulczycach. Rodzinny interes prowadził dalej Emanuel, następnie przejął go niejaki Louis Neumark. 

W 1867 roku w Mikulczycach zamieszkał Jonas Adler urodzony w Pławnowicach, syn oberżysty Jacoba Adlera i Roselie z domu Herzberg. Jego małżonką była Helena z domu Schaefer. Małżeństwo posiadało sześcioro urodzonych w Mikulczycach dzieci. Rodzina mieszkała przy Am Dorfgraben 17 (późniejszy plac Gottwalda, dzisiejsza Nadrzeczna/Parkowa). Tam prócz mieszkania mieścił się sklep oraz hotel prowadzony przez Jonasa Adlera. Obecnie budynki niestety nie istnieją...

Włości Jonasa Adlera przy Am Dorfgraben 17

 
Mikulczyccy Żydzi od 1865 roku należeli do zabrzańskiej gminy żydowskiej, która początkowo była filiałem gminy żydowskiej w Bytomiu. W kilka lat później zabrzańska gmina zdołała usamodzielnić się, czego zwieńczeniem było wybudowanie w Zabrzu szkoły żydowskiej i dużej synagogi. Budynki powstały na działce budowlanej znajdującej się na rogu dzisiejszych ulic Karłowicza / Brysza. Uroczyste poświęcenie żydowskiego domu bożego miało miejsce 2 kwietnia 1873 roku. Do zabrzańskiej gminy, oprócz zabrzańskich Żydów, przynależały również osoby wyznania mojżeszowego z Mikulczyc, Doroty, Biskupic, Maciejowa oraz Zaborza wraz z Porębą. W 1886 roku gmina liczyła 977 osób. Byli wśród nich lekarze, prawnicy, oberżyści, przedsiębiorcy i rzemieślnicy. W 1910 roku liczba członków wynosiła 1130 osób, z czego 59 zamieszkiwało Mikulczyce. Po dojściu nazistów do władzy, dla Żydów nastały ciężkie czasy. W nocy 9 na 10 listopada 1938 roku niemieckie bojówki spaliły synagogę i zniszczyły liczne żydowskie nieruchomości. Nasilające się prześladowania spowodowały wśród Żydów masową emigrację. W maju 1939 roku gmina liczyła zaledwie 559 osób. Ci nieszczęśnicy, którzy pozostali, w większości zginęli w czasie wojny z nazistowskich rąk.


Wśród mikulczyckich Żydów - oprócz wyżej wspomnianych - można wymienić jeszcze takie nazwiska jak; Ackermann, Bartenstein, Brandt, Böhm, Fischel, Fleischer, Fuchs, Gellert, Gerstel, Goldstein, Guttentag, Guttmann, Hahn, Hammer,  Heilborn, Herzko, Hirschmann, Jacobowitz, Juliusburger, Kallmann, Karliner, Lachmann, Loebinger, Loewy, Lomnitzer, Ludniowski, Manneberg, Nebel, Neumark, Niklas, Nossen, Oppler, Panofski, Pollack, Pollak, Riesenfeld, Rosenbaum, Sandberg, Saporowski, Schirokauer, Schlein, Schneemann, Schnellenberg, Schoenborn, Seidemann, Seidler, Siedner, Simenauer, Singer, Sojka, Sorsky, Spitz, Tichauer, Tischler, Vorzimmer, Weiß, Weißenberg, Wertheim, Wolff, Zernik, Zoporowski, Zweig.

__________________________

Kroniki Miasta Zabrza nr 6, 2014
Kroniki Miasta Zabrza nr 7, 2015
www.muzeum-miejskie-zabrze.pl