Przyjmuje się, że polskie harcerstwo powstało na niemieckim śląsku, w 1920 roku przy Polskim Komisariacie Plebiscytowym. Już wtedy w Mikulczycach zaczęła się tworzyć sekcja harcerska. W 1924 roku powstał Związek Harcerstwa Polskiego w Niemczech, który zrzeszał wszystkie hufce, w tym mikulczyckie drużyny, a było ich podówczas kilka. Warto zaznaczyć, że tutejszy oddział był najliczniejszy na terenie dzisiejszego miasta. Ówczesne harcerstwo, podobnie jak inne polskie organizacje w Mikulczycach (było ich sporo) stawiało sobie jeden nadrzędny cel, którym było propagowanie polskości i walka z postępującą germanizacją społeczeństwa.
Wśród zasłużonych harcerzy z tamtego okresu, w pierwszym szeregu należy wymienić Stanisława Ogórka, Józefa Stawinogę, Teofila Baksika, Aleksandra Przybycina, Alojzego Nierobisza, Antoniego Bończyka, Alojzego Bogacza, Jadwigę Bogdol, Martę Bober, Józefa Knop czy Józefa Weiser.
Przez kilkanaście lat harcerstwo w Mikulczycach prowadziło polską działalność oświatowo-kulturalną, wspierało polskie czytelnictwo, wychowywało dzieci i młodzież w duchu polskości, kładąc równocześnie nacisk na sport i wychowanie fizyczne. Nic więc dziwnego, że było solą w oku niemieckiej administracji propagującej hitlerjugend. Szykanowanie polskich harcerzy i ich rodzin było wielowymiarowe - od problemów w szkole, po nieprzyjemności w pracy. Najtrudniejsze czasy dla harcerzy nastał jednak wraz z wybuchem wojny. Zlikwidowano wówczas wszystkie organizacje i związki polskie, a polonijni działacze znaleźli się na czarnej liście nazistów. Wśród dotkniętych represjami znaleźli się następujący, mikulczyccy harcerze: Baksik Józef, Baksik Ludwik, Baksik Rajmund, Baksik Teofil, Baron Emanuel, Bogacz Alojzy, Bogacz Dorota, Bogdol Jadwiga, Bonczyk Antoni, Brylok Henryk, Filipczyk Paweł, Hanusek Paweł, Jarasz Salomea, Kapuścińska Regina, Karas Józef, Kotlorz Elżbieta, Kotlorz Józef, Krawczyk Paweł, Lampert Matylda, Lipok Jadwiga, Macalik Jerzy, Nierobisz Jan, Niewiedzioł Ignacy, Niewiedzioł Józef, Niewiedzioł Stanisław, Ochman Jan, Ochman Wiktor, Piechuta Alojzy, Piechuta Jerzy, Pietrek Stanisław, Przybycin Aleksander, Przybylok Emilia, Rzepka Wilhelm, Stawonoga Leon, Szewczyk Józef, Szewczyk Róża, Szmidko Agnieszka, Śliwka Maria, Wandiger Jan, Weiser Józef, Wolnica Alojzy, Wolnica Roman i inni nieobjęci ewidencją.
Jedni z harcerzy zostali zatrzymani w pierwszych dniach wojny. Innym długo udawało się uniknąć aresztowania. Dla przykładu, Aleksander Przybycin został zatrzymany już w 1939 roku, jako więzień polityczny trafił do obozu w Buchenwaldzie, gdzie przebywał do 1940 roku. W 1943 aresztowany ponownie usłyszał wyrok 7 lat pozbawienia wolności. Teofil Baksik od początku wojny kontynuował w konspiracji działalność harcerską, na wzór działających w okupowanej Polsce Szarych Szeregów. W tajnej organizacji działali m.in. Rajmund Baksik (brat Teofila), Stanisław Niewiedzioł, Alojzy Wolnica, Józef Weiser, Henryk Brylok z Grzybowic czy Jerzy Suszka z Wieszowej. Organizacja rozwinęła swą działalność nawet w rejonie Strzelców Opolskich i Olesna. Działalność grupy zakończyła się w 1941 roku wraz z aresztowaniem Teofila Baksika. Najwyższą cenę z mikulczyckich konspiratorów zapłacił harcerz Józef Weisner. Józef urodził się 21 września 1922 roku w Mikulczycach. Od 8 roku życia należał do Związku Harcerstwa Polskiego w Niemczech. W 1941 roku, zaraz po aresztowaniu Baksika, został siłą wcielony do Wermachtu. Służył we Francji i na froncie wschodnim. W 1942 roku otrzymał kartę urlopową i nosił się z zamiarem powrotu do Mikulczyc. W między czasie został aresztowany przez Gestapo i przewieziony do Katowic. Po serii brutalnych przesłuchań - 23 listopada 1942 roku - nieszczęśnik zmarł w jednym z katowickich szpitali. Zwłok nigdy nie przewieziono do Mikulczyc.
Wśród zasłużonych harcerzy z tamtego okresu, w pierwszym szeregu należy wymienić Stanisława Ogórka, Józefa Stawinogę, Teofila Baksika, Aleksandra Przybycina, Alojzego Nierobisza, Antoniego Bończyka, Alojzego Bogacza, Jadwigę Bogdol, Martę Bober, Józefa Knop czy Józefa Weiser.
 |
| Pożegnanie Druhny Szefczykówny w Mikulczycach 1932 r. |
Przez kilkanaście lat harcerstwo w Mikulczycach prowadziło polską działalność oświatowo-kulturalną, wspierało polskie czytelnictwo, wychowywało dzieci i młodzież w duchu polskości, kładąc równocześnie nacisk na sport i wychowanie fizyczne. Nic więc dziwnego, że było solą w oku niemieckiej administracji propagującej hitlerjugend. Szykanowanie polskich harcerzy i ich rodzin było wielowymiarowe - od problemów w szkole, po nieprzyjemności w pracy. Najtrudniejsze czasy dla harcerzy nastał jednak wraz z wybuchem wojny. Zlikwidowano wówczas wszystkie organizacje i związki polskie, a polonijni działacze znaleźli się na czarnej liście nazistów. Wśród dotkniętych represjami znaleźli się następujący, mikulczyccy harcerze: Baksik Józef, Baksik Ludwik, Baksik Rajmund, Baksik Teofil, Baron Emanuel, Bogacz Alojzy, Bogacz Dorota, Bogdol Jadwiga, Bonczyk Antoni, Brylok Henryk, Filipczyk Paweł, Hanusek Paweł, Jarasz Salomea, Kapuścińska Regina, Karas Józef, Kotlorz Elżbieta, Kotlorz Józef, Krawczyk Paweł, Lampert Matylda, Lipok Jadwiga, Macalik Jerzy, Nierobisz Jan, Niewiedzioł Ignacy, Niewiedzioł Józef, Niewiedzioł Stanisław, Ochman Jan, Ochman Wiktor, Piechuta Alojzy, Piechuta Jerzy, Pietrek Stanisław, Przybycin Aleksander, Przybylok Emilia, Rzepka Wilhelm, Stawonoga Leon, Szewczyk Józef, Szewczyk Róża, Szmidko Agnieszka, Śliwka Maria, Wandiger Jan, Weiser Józef, Wolnica Alojzy, Wolnica Roman i inni nieobjęci ewidencją.
Jedni z harcerzy zostali zatrzymani w pierwszych dniach wojny. Innym długo udawało się uniknąć aresztowania. Dla przykładu, Aleksander Przybycin został zatrzymany już w 1939 roku, jako więzień polityczny trafił do obozu w Buchenwaldzie, gdzie przebywał do 1940 roku. W 1943 aresztowany ponownie usłyszał wyrok 7 lat pozbawienia wolności. Teofil Baksik od początku wojny kontynuował w konspiracji działalność harcerską, na wzór działających w okupowanej Polsce Szarych Szeregów. W tajnej organizacji działali m.in. Rajmund Baksik (brat Teofila), Stanisław Niewiedzioł, Alojzy Wolnica, Józef Weiser, Henryk Brylok z Grzybowic czy Jerzy Suszka z Wieszowej. Organizacja rozwinęła swą działalność nawet w rejonie Strzelców Opolskich i Olesna. Działalność grupy zakończyła się w 1941 roku wraz z aresztowaniem Teofila Baksika. Najwyższą cenę z mikulczyckich konspiratorów zapłacił harcerz Józef Weisner. Józef urodził się 21 września 1922 roku w Mikulczycach. Od 8 roku życia należał do Związku Harcerstwa Polskiego w Niemczech. W 1941 roku, zaraz po aresztowaniu Baksika, został siłą wcielony do Wermachtu. Służył we Francji i na froncie wschodnim. W 1942 roku otrzymał kartę urlopową i nosił się z zamiarem powrotu do Mikulczyc. W między czasie został aresztowany przez Gestapo i przewieziony do Katowic. Po serii brutalnych przesłuchań - 23 listopada 1942 roku - nieszczęśnik zmarł w jednym z katowickich szpitali. Zwłok nigdy nie przewieziono do Mikulczyc.
 |
| Grób Teofila Baksika i Aleksandra Przybycina na mikulczyckim cmentarzu |
Po wojnie większość działaczy polonijnych, którym udało się przeżyć piekło nazistowskich obozów, zdecydowała się na powrót do Mikulczyc. Wśród nich znalazł się Aleksander Przybycin oraz Teofil Baksik. Po aklimatyzacji w nowej rzeczywistości wznowili Oni harcerską posługę. Aleksander został komendantem nowo uformowanego podhufca, a Teofil jego zastępcą. Obaj Panowie zmarli w Mikulczycach (Przybycin zm. 1960, Baksik w 2001). Warto pamiętać o tych ludziach. Żyli w trudnych czasach, w których niejeden pobłądził, jednakże Oni - zachowali się jak trzeba.
_________________________________________________________________
Zeszyty Historyczne 2014, Komisja Historyczna Hufca ZHP Zabrze
Kroniki Miasta Zabrza, 1991
www.sbc.org.pl
